Datingapps: niets van doen met liefde

Door: Piek Knijff

Ik houd enorm van romantische komedies: van meet cute-scènes, waarbij mensen elkaar per ongeluk ontmoeten. En dan vooral als in beeld is gebracht hoe zo’n moment, als het allemaal net even anders zou zijn gelopen, misschien niet eens gebeurd zou zijn. Dat is het romantische ideaal zoals we het voorgeschoteld krijgen door Hollywood.

De huidige zoekenden naar liefde wachten echter niet tot het ze overkomt, zoals in romcoms. Zij nemen hun leven in eigen hand, vaak met behulp van technologie: datingapps. In dit artikel reflecteer ik op liefde via datingapps aan de hand van het boek Alles over liefde van bell hooks (2001, Nederlandse vertaling (2025)).

Romantische liefde

Alles over liefde (All about love, 2001) is een boek van de zwarte Amerikaanse feministe bell hooks (1952-2021, naam met kleine letters gespeld), waarin zij niet alleen een nieuwe definitie geeft van liefde, maar ook pleit voor een ethiek van de liefde in ons handelen. Ze beschrijft liefde, in navolging van Gregory Peck en Erich Fromm, als ‘wilsdaad’: het is een actieve keuze om liefde te hebben. Daarmee uit ze ook meteen kritiek op mijn romantische ideaal van falling in love: dat is te passief. 

Om echt lief te kunnen hebben, moet men volgens hooks “verschillende ingrediënten leren mengen: zorg, genegenheid, erkenning, respect, betrokkenheid en vertrouwen, plus een eerlijke en open communicatie.” (p. 31) In een gezonde relatie zijn al die ingrediënten wederkerig aanwezig en zetten beide liefdespartners zich daar actief voor in. Misschien lijkt dit een open deur, maar hooks komt met vele voorbeelden van relaties waarin er wellicht wel sprake is van genegenheid en zorg, maar niet van respect, laat staan van betrokkenheid en vertrouwen of open communicatie. In een liefdesrelatie zijn velen van ons bereid om offers te brengen en - in ons sterke verlangen naar de ultieme liefde - om dan maar genoegen te nemen met minder.  

De vorm van liefde die hooks beschrijft, lijkt haast een zeldzaamheid, en misschien is dat ook zo. Maar die zeldzaamheid maakt de romantische liefde niet het meest waard. Sterker nog: hooks betwist dat idee. Die prioritering in de liefde herken ik bij datingapps. Waarom zijn er bijvoorbeeld wel datingapps en geen (of nauwelijks) vriendschapsapps?

Datingapps

Datingapps zijn er in verschillende soorten en maten. Ik onderscheid er twee: de zogenaamde ‘swipeapps’ (zoals Happn, Tinder, Bumble en Hinge). Daarnaast zijn er apps die gericht zijn op ontmoeting. Daar ken ik er eigenlijk maar één van: Breeze. Bij beide typen datingapps krijg je als ‘gebruiker’ op basis van een algoritme een (voor)selectie aan profielen te zien, waarbij je als gebruiker kunt aangeven of je dat profiel ziet zitten. Bij de swipeapps, het zit al in de naam, swipet de gebruiker naar rechts als het bevalt en naar links bij geen interesse. Swipe ik een profiel naar rechts en degene van wie het profiel is, doet dat met mijn profiel ook, dan ontstaat er een match. Dat betekent dat de gebruikers met elkaar kunnen chatten en op basis van dit gesprek kunnen bepalen of en zo ja, hoe zij verder gaan. Belangrijk om hierbij te noemen is dat het aanbod bij de swipeapps ogenschijnlijk oneindig is, zoals een kaartdeck dat zich maar blijft aanvullen. Bij Breeze komt de match tot stand door een ‘hartje’ te geven aan een beperkte selectie van profielen die Breeze tweemaal daags aan de gebruiker aanbiedt. Geven twee gebruikers elkaars profiel een ‘hartje’, dan leidt een match direct tot het opzetten van een date, gefaciliteerd door de app. Er volgt geen chatmogelijkheid, maar een datumprikker, er wordt een locatie georganiseerd en de gebruiker wordt alvast gevraagd om voor een eerste drankje te betalen (met een marge voor Breeze).

Zoektocht naar liefde

Datingapps zijn er om de zoektocht naar de romantische liefde mogelijk te maken. Hinge maakt reclame met de slogan ‘Are you ready for your last first date?’ Met andere woorden: na onze app leef je nog lang en gelukkig. Maar een romantische liefde bezorgt je geen lang en gelukkig leven, zou hooks zeggen. Leven vanuit de liefdesethiek wel, maar dan moeten we wel een heldere definitie van liefde hebben. “Als onze maatschappij een algemeen begrip zou hebben van de betekenis van liefde, dan zou de praktijk van het liefhebben niet zo verwarrend zijn.” (p. 29)

Een definitie van liefde vinden we niet terug in datingapps. Ook niet in de uitgangspunten van hoe de app gebouwd is en zeker niet in hoe men kan zoeken naar een potentiële partner. Er kan van alles aan voorkeuren worden opgegeven: van hobby’s, politieke oriëntatie, type relatievorm tot al dan niet een kinderwens, of wat dan ook. Maar nergens wordt mij gevraagd wat ik onder de liefde of een liefdesrelatie versta en wat ik daarvan verwacht. We doen alsof we weten waar we het over hebben, maar we weten het niet. We leven naar onuitgesproken verwachtingen en op basis van eerdere ervaringen (die volgens hooks vaak een vertekend beeld geven). Volgens hooks zijn we bang m over liefde te spreken, omdat daarmee pijnlijk duidelijk wordt dat er zo veel gemis aan is. Daarom houden we het liever ‘magisch’. Maar om de liefde samen (actief) te creëren móeten we het erover hebben. Als potentiële geliefden, maar ook als mens tot mens. 

Productcatalogus

Gaan datingapps wel over liefde? Het eenvoudige antwoord is: nee. Datingsapps creëren hooguit de mogelijkheid tot een ontmoeting die zou kúnnen leiden tot liefde. De vraag is wel of die mogelijkheid niet in de kiem gesmoord wordt door de manier waarop datingapps zijn vormgegeven. Het belang dat de makers van datingapps hebben en dat ik als gebruiker heb, verschilt: zij willen geld verdienen, ik wil liefde vinden. Hier ontstaat iets paradoxaals: de apps die er zijn om mensen aan elkaar te koppelen, verliezen gebruikers om geld aan te verdienen als dat (te) snel gebeurt. Swipeapps zijn namelijk in de basis vaak gratis, maar worden pas interessant met betaalde functies, waardoor ik bijvoorbeeld beter kan zien wie míj leuk vindt, of door ‘superswipes’ uit te kunnen delen. Het is overigens totaal onduidelijk of dit een succesvolle ontmoeting ook daadwerkelijk dichterbij brengt. Breeze moet hier wel als uitzondering worden genoemd, omdat die datingapp inzet op ontmoeting en alleen verdient aan daadwerkelijke dates. Swipeapps maken gebruik van ‘addictive design’ om portemonnees leeg te kloppen: er zijn hier vergelijkingen te trekken met het visuele ontwerp van fruitmachines en andere gokspelen. Achter elk profiel zit misschien wel een nog een leuker profiel en dat gevoel wordt met visuele stimuli aangemoedigd, waardoor de gebruiker alleen maar ‘meer, meer, meer’ wil en bereid is zijn of haar portemonnee te trekken.

Het verleidingsspel vindt ook plaats door de gebruikers zelf, waarbij de datingapp een platform biedt als ‘tweezijdige marktplaats’: de gebruiker is tegelijk consument én product. Voor het aangaan van een liefdesrelatie is eerlijke en open communicatie een van de noodzakelijke ingrediënten. Maar datingapps nodigen daar helemaal niet toe uit. Het is eerder een soort marktplaats met een ‘productcatalogus’ (i.c. de profielen), waarbij een algoritme slim filtert en leert op basis van mijn ingevoerde gegevens, voorkeuren en swipegedrag. Ik kan mijzelf niet op authentieke wijze tonen, aangezien mijn autonomie beperkt wordt doordat ik gebruik moet maken van labels als ‘hardlopen’, ‘lezen’ en ‘filosofie’, waarmee het algoritme de informatie eenvoudig kan verwerken. Het maken van een profiel gaat dan ook niet om het geven van een waarheidsgetrouw beeld van jezelf, het gaat om jezelf presenteren. En om verleiden en overtuigen.

Karrensporen van het patriarchaat

Liefde is per definitie rechtvaardig, stelt hooks. Bij werkelijke liefde is er geen sprake van machtsverschillen. Toch constateert ze in haar onderzoek naar de liefde dat met name vrouwen zich blijven voegen en aanpassen om romantische (heteroseksuele) relaties werkend te krijgen. Hier is sprake van machtsongelijkheid tussen mannen en vrouwen. In het boek Beladen Huis (2025) van Christien Brinkgreve tekent de schrijfster de memoires van haar huwelijk op. Brinkgreve, een van de eerste vrouwelijke hoogleraren Vrouwenstudies, ondervindt in haar romantische relaties dat ze verstrikt raakt in ‘de karrensporen van het patriarchaat’. Zíj voegt zich, zíj past zich aan, om de relatie werkbaar te houden. 

De ‘karrensporen van het patriarchaat’ en mannelijke dominantie zijn ook aanwezig in datingapps. Een bekend probleem met hedendaagse technologie is dat het ontwikkeld en gebouwd is door mánnen (doorgaans jong, wit, westers). Dit betekent ook dat hun blik op de wereld en de manier waarop zo’n app een mogelijke oplossing gaat bieden, een mannelijk (heersend) perspectief in zich draagt. Dit komt bijvoorbeeld terug in de sterke nadruk op het visuele aspect van de datingapps. Om op te vallen moet een gebruiker zichzelf tónen. En wat trekt de meeste aandacht? Iemand die door de ander of door het algoritme als aantrekkelijk wordt beschouwd. Dat betekent dus: voldoen aan (heersende) maatschappelijke normen en schoonheidsidealen. Ik word aangemoedigd (door andere gebruikers en mijn omgeving) tot het tonen van bloot (niet naakt, dat mag dan weer niet van de apps). Wat ik overigens niet doe. De verschillende swipeapps monitoren ook hoe de foto’s worden ervaren. Er vinden A/B-testen plaats bij Tinder, waarbij Tinder onderzoekt met welke van de gekozen foto’s het profiel van de gebruiker het meest bekijks trekt. Ik voel weer dat ik tot een product verword, waarbij Tinder niet mijn zorgvuldig opgebouwde profiel respecteert (met eerst een foto van mijn gezicht en als je naar beneden scrollt mij hobby’s, vrienden e.d.), maar mij zo ‘gunstig’ mogelijk wil neerzetten.

Verkeerd fundament

Hoewel de mannelijke blik aanwezig is in het ontwerp en gebruik, blijkt de macht niet geheel in de handen van mannen te liggen: vrouwen blijken het op datingapps (in een heterogeörienteerde zoektocht) makkelijker te hebben. Er zitten bijvoorbeeld véél meer mannen op datingapps dan vrouwen. En waar mannen ongeveer één op de drie profielen naar rechts swipen, is dat bij vrouwen véél minder het geval. Dat betekent dat vrouwen dus een grotere kans hebben op een match, als ze aangeven iemand leuk te vinden. Datingapp Bumble richt het zo in dat vrouwen daarom ook de enigen zijn die de chat kunnen starten. Mannen kunnen in Bumble iets aan die ‘ongelijkheid’ doen door virtueel hun pinpas te trekken.

Hooks stelt: daar waar macht is, of ongelijkheid, is geen sprake van liefde en kan ook geen liefde ontstaan. Macht staat namelijk haaks op respectvol en rechtvaardig handelen. Ik begin een datingapp dan ook steeds meer te zien als een marktplaats met koopwaar. Ik vóel me op een datingapp ook koopwaar. En ik vraag me af:  is de start die ik daar maak met een ander al niet per definitie een verkeerd fundament om mee te starten? Wat zou hooks daarvan zeggen?

Leven vanuit de liefdesethiek

Hooks zoekt met haar liefdesethiek een uitweg uit de onderdrukkende maatschappelijke structuren en ongelijke romantische relaties. Dat houdt in dat we ons bewust zijn van enerzijds de veelzijdigheid van de liefde en anderzijds weten wat werkelijke liefde in de weg zit. Onze maatschappij en maatschappelijke structuren lijken er niet op ingericht om werkelijke liefde voor een ander op te kunnen of mogen brengen. Alle social justice-bewegingen zijn volgens hooks begonnen met het opbrengen van liefde voor de ander en daarom is het niet verwonderlijk dat die op zoveel verzet stuiten bij de gevestigde orde. Het patriarchaat is niet gebaat bij liefde voor een ander. Ik voeg daaraan toe: het kapitalisme, dat door veel technologie wordt versterkt, draait ook niet om liefde. Het kapitalisme reduceert ons tot consumenten en laat ons bezig zijn met individuele behoeftebevrediging op korte termijn in plaats van werkelijke verbinding met de ander. Met ‘gemak’ in plaats van ‘ergens moeite in steken’. Dat is ook precies het probleem met swipeapps: ze zijn gemaakt om geld aan te verdienen en buiten daarmee een kwetsbaar menselijk verlangen naar liefde uit. 

Leven vanuit de liefdesethiek van hooks betekent dat we de romantische liefde niet als het hoogste goed moet waarderen, want dat is precies wat past bij de onderdrukkende structuur van het patriarchaat. Door dezer liefde zo hoog aan te slaan, passen we ons aan. We moeten volgens hooks alles en iedereen met een openheid en houding van liefde te benaderen. Dit betekent dat we onze angst loslaten en met vertrouwen en liefde de wereld benaderen. Dat is niet makkelijk in deze wereld, zegt hooks, en dat begrijp ik. Hooks: “Een liefdesethiek veronderstelt dat iedereen het recht heeft om vrij te zijn, om voluit en goed te leven. Om een liefdesethiek in te voeren in elke dimensie van ons leven zou onze samenleving verandering moeten omarmen” (p. 104). We zouden dan in alle dimensies van ons leven iedereen met de volledige definitie van liefde moeten gaan benaderen. En dat betekent dat bepaalde mensen (i.c. mannen) positie en macht gaan verliezen. Liefde zorgt dus voor radicale verandering.

Overal liefde

Arthur Eaton schrijft: “Liefde is dus iets wat je kunt zien en niet alleen voelt. En als je om je heen kijkt, zul je zien dat liefde allerlei vormen aanneemt: van kleine vriendelijkheden tot levenslange toewijding. Kennis kan een vorm van liefde zijn; of het handhaven van de wet. Zelfs het buigen of breken van regels kan een vorm van liefde zijn. Een geschenk kan een uitdrukking van liefde zijn. En rebellie ook. Soms worden we liefdevol bemind zonder dat we het zelf opmerken.” (De Groene Amsterdammer 22 mei 2024)

Die grote beloftes van datingapps moet ik dus met een korreltje zout nemen. Liefde is overal maar in deze maatschappij tegelijk ingewikkeld als het op een relatie aankomt. In relaties met mijn naasten is het een stuk makkelijker. Een toevallige ontmoeting bij de kassa kan een daad van liefde zijn. En ook in andere aspecten van het leven zit liefde.

Ik kijk nu anders naar romcoms en de datingapps zijn van mijn telefoon verwijderd. Hooks leert me: sta open, maar conformeer niet - liefde is een wilsdaad. Met deze ingrediënten in mijn achterhoofd ga ik liefde doen. En anderen uitnodigen dat ook te doen. Wie weet wat we teweeg brengen.

Dit artikel verscheen eerder in Phronesis.

Afbeelding: Kelly Sikkema via Unsplash.