Klaas van der Horst: ‘Ik ben geen alwetende, we leren als groep van elkaar’

In september gaat de cursus ‘Socratische Gespreksvoering’ van start. Hoofdtrainer Klaas van der Horst vertelt wat deelnemers in de cursus leren, en wat hem zelf zo aanspreekt aan het voeren van socratische gesprekken. Klaas: “Dit is een van de leukste dingen die ik ooit gedaan heb.”

Geschreven door Jip Meijers.

Om maar meteen met de deur in huis te vallen: wat houdt een socratisch gesprek in?

In een socratisch gesprek onderzoek je met een groep mensen een groot vraagstuk. Het is een vraag die voor iedereen wel iets betekent, zoals: is veiligheid een belemmering van vrijheid? De groep gaat deze vraag vervolgens onderzoeken aan de hand van een voorbeeldsituatie. Dit voorbeeld is altijd gebaseerd op een echte ervaring van één van de deelnemers. De andere deelnemers leven zich in deze situatie in, zodat iedereen over hetzelfde spreekt. Het doel is om uiteindelijk op antwoorden en inzichten uit te komen die breder gelden dan voor enkel dit ene specifieke voorbeeld.

En levert zo’n gesprek altijd inzichten op?

Ja, want het gesprek bestaat nooit alleen maar uit vragen stellen. Er wordt echt naar een antwoord toegewerkt. De voorbeeldsituatie is een soort proeftuin, waaraan je je antwoorden en inzichten kunt toetsen. Als er bijvoorbeeld over een groot onderwerp als ‘vrijheid’ gesproken wordt, kan het best zijn dat jij en ik allebei een heel ander idee hebben over wat vrijheid precies inhoudt. Door samen over het voorbeeld te spreken, komen we er gaandeweg achter dat we het niet over hetzelfde hebben. Vervolgens kunnen we op zoek gaan naar overeenstemming: zit er ergens in onze verschillende ideeën rondom vrijheid een diepere laag waarin we elkaar wel vinden?

Hoe ben jij zelf in aanraking gekomen met socratische gesprekken?

Van huis uit ben ik historicus, maar ik ben op mijn dertigste nog een master Filosofie in Bedrijf gaan doen. In deze opleiding had ik een vak van Erik Boers, over het leiden van filosofische gesprekken. Dit sprak mij enorm aan, omdat het doel van zo’n gesprek is om uiteindelijk tot iets concreets te komen. Ik heb maar één vak van Erik gevolgd, maar ik zie hem wel echt als een leermeester.

Inmiddels leer jij aan anderen hoe ze een socratisch gesprek kunnen begeleiden.

Dat klopt. Ik werk aan de Hogeschool Utrecht en daar mocht ik collega’s gaan opleiden om socratische gesprekken te voeren. Daarom heb ik deze cursus ontwikkeld. Toen ik vervolgens Piek (Knijff, directeur Filosofie in actie, red.) sprak, vertelde ik haar dat dit een van de leukste dingen is die ik ooit gedaan heb. Ze vroeg me of ik dit vaker wilde doen, en zodoende bied ik de cursus nu ook aan via Filosofie in actie.

Wat kun je als deelnemer van deze cursus opsteken?

Deelnemers leren hoe ze een socratisch gesprek moeten leiden. En dat leerproces doen we als groep. Ik ben niet ‘Klaas de alwetende’ die het allemaal even komt uitleggen. Natuurlijk vertel ik in de eerste bijeenkomst wel wat inleidende informatie, maar vervolgens is het de beurt aan de cursisten om zelf een socratisch gesprek te begeleiden. De andere cursisten doen mee als deelnemer aan het gesprek en ik schrijf mee om bij te houden welke keuzemomenten er in een gesprek zijn geweest. Je staat als gespreksleider namelijk constant op een kruispunt waarop je een keuze moet maken. Ik denk dat er in een gesprek van twee uur soms wel honderd keuzes te maken zijn. Ook ik weet niet precies welke keuze de juiste is, maar ik kan wel aangeven welke andere mogelijkheden er zijn en kan vanuit mijn ervaring vertellen waarom een andere keuze misschien beter had gewerkt. Daarnaast ontwikkel je als deelnemer je eigen stijl om het gesprek te begeleiden. Er is niet per se één juiste manier om een socratisch gesprek te voeren: de één kiest voor een hele losse aanpak, de ander houdt meer van structuur. Hoe je je eigen vorm vindt, is ook een belangrijk onderdeel van de cursus.

Waarom zou je je aanmelden?

Als je mogelijkheden ziet om je organisatie vooruit te helpen door samen in gesprek te gaan, en je vindt het leuk om dit gesprek zelf te leiden, dan moet je de cursus gewoon gaan doen! Nu kan een socratisch gesprek soms wel dagenlang duren en daar is binnen organisaties uiteraard geen ruimte voor. Daarom oefenen we in de cursus met gesprekken van twee uur, waardoor deze gespreksvorm direct toepasbaar is de werkomgeving.

Het voeren van een socratisch gesprek kan ook buiten het werkveld erg de moeite waard zijn. Het mooiste gesprek dat ik ooit begeleid heb, was niet in een professionele omgeving, maar voerde ik juist met mijn moeder en haar vriendinnen. Je hoeft dus zeker geen professional te zijn om aan de cursus deel te nemen.

Praktische informatie

De cursus bestaat uit 8 dagdelen (10:00-13:00). De training wordt gegeven in de Tinkerplek bij Hofzaken in Utrecht, Hof van Cartesius, Vlampijpstraat 94.

Start in september 2025 (vrijdagen):  5 september, 19 september , 3 oktober, 17 oktober, 31 oktober, 14 november, 28 november, 12 december .
Start in maart 2026 (vrijdagen): 6 maart,  20 maart
, 3 april
, 17 april
, 8 mei
,  22 mei
, 5 juni,
 19 juni.

Meer weten over de cursus of je aanmelden? Klik dan hier!